اطلاعات نقش اساسی در عملکرد بازار سرمایه دارد، زیرا اغلب تصمیمات، از جمله تصمیمات سرمایهگذاری، در شرایط عدم اطمینان انجام می شود و در چنین شرایطی اطلاعات نقش مهمی در کاهش عدم اطمینان دارد. برای کاهش عدماطمینان، باید اطلاعات مورد نیاز را از منابع مختلف فراهم کرد. یکی از مهمترین منابع اطلاعات، گزارشهای مالی می باشد. ارقام و گزارشهای مالی بخشی از دادههای مورد نیاز در فرآیند تصمیمگیری می باشد به طوری که میتوان گفت هدف اصلی حسابداری فراهم آوردن اطلاعاتی است که آثار مالی معاملات، عملیات و رویدادهای مؤثر بر وضعیت مالی و نتایج عملیات واحد تجاری را بیان کند(ثقفی و سدیدی، 1386).
از طرف دیگر، استفادهکنندگان از اطلاعات مالی، تمایلی به استفاده از گزارشاتی که در آن، درآمدها و داراییها به طور غیر واقعی کمتر از واقع و هزینه ها و بدهیها به طور افراطی بیشتر از واقع نشان داده شود، ندارند. نکتهای که در اینجا مورد توجه قرار می گیرد محافظهکاری افراطی است که نتیجه آن تخریب صورت های مالی است. در واقع، رعایت بیش از حد محافظهکاری باعث نقض ویژگی بیطرفی اطلاعات خواهد شد.
سؤالی که اینجا مطرح می شود اینست که آیا محافظهکاری به طور کلی بایستی در صورتهای مالی وجود داشته باشد؟ و آیا اطلاعات حسابداری تهیه شده به صورت محافظهکارانه باعث بهبود تصمیمات سرمایهگذاران بازار سرمایه می شود؟ این تحقیق با هدف سنجش میزان محافظهکاری در شرکتهای ایرانی و نیز تأثیر حسابداری محافظهکارانه بر اطلاعات مالی شرکتهای مورد نظر انجام می شود و سعی دارد بیان کند که آیا رعایت محافظهکاری به طور کلی به نفع تصمیمگیرندگان مالی بوده و در نهایت می تواند باعث افزایش کارایی بازار سرمایه شود؟
- تشریح و بیان موضوع
محافظهکاری در گزارشگری مالی در نتیجه برخی از عوامل اقتصادی به وجود میآید که در قالب چهار دیدگاه گنجانده می شوند که عبارتند از: دیدگاه قراردادی، دیدگاه دعاوی حقوقی، دیدگاه مالیات و دیدگاه قوانین و مقررات حسابداری(واتس، 2003). در این میان، قدمت تدوین قراردادی بیش از سه دیدگاه دیگر است، به طوری که به اعتقاد واتس و زیمرمن(1983) قرنهاست که در حسابداری مورد استفاده قرار می گیرند. بنابراین کسی نمیتواند زمانی را در تاریخ معرفی کند که از آن هنگام نفوذ قراردادها شروع شده باشد. در مقابل، سه دیدگاه دیگر محافظهکاری بر پدیدههای جدیدتری متکی بوده و قادر به تشریح محافظهکاری هستند. بااین حال، نتایج بررسیها از اهمیت هر چهار دیدگاه حمایت میکند.(واتس، 2003).
دیدگاههای مذکور عواملی هستند که به استفاده از رویههای حسابداری محافظهکارانه در گزارشگری مالی منجر میشوند. قوانین و مقررات حسابداری بیشتر کشورها مانند ایران اعمال رویههای حسابداری محافظهکارانه مانند قائدهی اقل بهای تمام شده و خالص ارزش فروش در قیمتگذاری موجودی کالای شرکتها را الزامی می کند. زمانی که مالیات بر درآمد شرکتها با توجه به سود بدست آمده محاسبه می شود انگیزه بیشتر نشان دادن هزینهها و کمتر نشان دادن درآمدها ایجاد می شود تا بدین وسیله سود کمتر نشان داده شده و در نهایت مالیات کمتر شود. بسیاری از دعاوی حقوقی مطرح شده علیه شرکتها، به دلیل کمتر نشان دادن هزینهها و بیشتر نشان دادن درآمدها بوده است. استفاده از محافظهکاری از این امر جلوگیری می کند. بسیاری از شرکتها برای حل مشکلات مربوط به هزینههای نمایندگی و عدم تقارن اطلاعاتی از حسابداری محافظهکارانه استفاده می کنند. براساس آنچه که گفته شد، می توان پیشبینی کرد که در بیشتر شرکتها رویههای حسابداری محافظهکارانه مورد استفاده قرار می گیرد.
به طور کلی تحقیقات انجام شده در ارتباط با رابطه بین درجه گزارشگری محافظهکارانه و رابطه ارزشیِ سود حسابداری(اطلاعات حسابداری) در دو مقوله جدا و مرتبط به هم انجام شده است که عبارتند از: 1-تحقیقات راجع به رابطه ارزشیِ سود حسابداری و بازده سهام و 2- تحقیقات در رابطه با گزارشگری محافظهکارانه و اثرات عمومی آن. در ارتباط با گروه اول میتوان گفت که در طول چهل سال گذشته رابطه ارزشیِ سود حسابداری در توضیح دادن قیمتهای سهام یک روند کاهشی را داشته است. راجع به تحقیقات گروه دوم نیز می توان اظهار کرد که در طول دوره ذکر شده در ایالات متحده و چند کشور دیگر، میزان محافظهکاری بیشتر شده است. اگرچه یک نتیجه ضمنی از تحقیقات ذکر شده می تواند این باشد که گزارشگری محافظهکارانه، عامل بالقوه برای کاهش ارتباط ارزشی سود حسابداری بوده است، ولی تحقیقاتی که رابطه بین گزارشگری محافظهکارانه و مربوط بودن سود حسابداری را بیان کند کمیاب بوده و نتایج آنها نیز ضد و نقیض است( دیمیتریوس و همکاران، 2009). برای مثال، بلچندرام و مهنرام (2006) مشاهده کردند که رابطه ارزشی سود گزارش شده به صورت محافظهکارانه برای توضیح دادن قیمت سهام، بیشتر از رابطه ارزشی سود غیرمحافظهکارانه بوده است و نتیجه گرفتند که احتمال کمی وجود دارد گزارشگری محافظهکارانه عامل اصلی کاهش رابطه ارزشی سود حسابداری باشد. از طرف دیگر، واتس (2003) بیان می کند که محافظهکاری در حسابداری، اشتباهات اندازهگیری بالقوه که باعث کاهش قابلیت اتکای صورتهای مالی میشود را کاهش می دهد. با توجه به اینکه کاهش قابلیت اتکا باعث کاهش سودمندی اطلاعات حسابداری میشود، بنابراین اثر محافظه کاری افزایش سودمندی و رابطه ارزشی اطلاعات حسابداری است.
با عنایت به توضیحات فوق، سؤالات تحقیق را می توان به شرح زیر طبقه بندی کرد:
1- آیا محافظهکاری در شرکتهای مورد بررسی وجود دارد؟
2- آیا محافظه کاری کمک می کند تا رابطه ارزشی اطلاعات حسابداری افزایش پیدا کند؟
- اهمیت و ضرورت انجام تحقیق
عدهای از محققان معتقد هستند که محافظهکاری در حسابداری نقش اطلاعاتی داشته و برای استفادهکنندگان و تهیهکنندگان صورتهای مالی مفید است و در مقابل عدهای دیگر نه تنها برای محافظهکاری نقش اطلاعاتی قائل نمی شوند بلکه آنرا به زیان استفادهکنندگان و تهیهکنندگان صورتهای مالی میدانند. در همه کشورهای جهان از جمله ایران، اغلب استانداردهای حسابداری حاوی الزاماتی برای بکارگیری رویههای محافظهکارانه هستند. گنجاندن چنین استانداردهایی در متن استانداردها، بیش از هر چیزی ناشی از توجه به ویژگی قابلیت اتکای اطلاعات ارائه شده در گزارشهای مالی است. بحثی که همواره در متون حسابداری مطرح بوده این است که آیا اِعمال محافظهکاری در
خرید متن کامل این پایان نامه در سایت nefo.ir
گزارشگری مالی که نتیجه توجه به ویژگی قابلیت اتکا بودن اطلاعات حسابداری است، باعث نمی شود تا از مربوط بودن اطلاعات کاسته شود؟ آیا هزینه اعمال محافظه کاری بیش از منافع آن است؟ آیا اطلاعات حسابداریِ تهیه شده به صورت محافظهکارانه برای تصمیمگیری استفادهکنندگان مفید است یا اطلاعات غیرمحافظهکارانه؟ طی سالهای اخیر در بیشتر کشورها، برای پاسخ دادن به سوالهایی از این دست، تحقیقات راجع به محافظهکاری، چگونگی اندازهگیری آن و اثر آن بر روی ویژگی مربوط یودن اطلاعات حسابداری افزایش یافته است. با توجه به موارد فوق، به نظر میرسد که انجام تحقیقی در رابطه با محافظهکاری و رابطه ارزشی آن ضروری باشد.
- نتایج مورد انتظار و اهداف اساسی تحقیق
انتظار می رود نتایجی که از این تحقیق در رابطه با محافظه کاری و اثرات ان بدست میآید مورد استفاده نهاد های تدوین کننده استانداردهای حسابداری به منظور هر گونه اصلاح احتمالی در استانداردهای موجود و یا ایجاد استاندارد جدید قرارگیرد. علاوه بر این، یافته های این تحقیق میتواند تدوین کنندگان قوانین مالیاتی را از تاثیری که قوانین مزبور بر محتوای صورت های مالی دارد، آگاه سازد. همچنین سازمان بورس اوراق بهادار در تدوین قوانین مربوطه و سرمایهگذاران و اعتباردهندگان در اتخاذ تصمیمات خود می توانند از نتایج این تحقیق استفاده کنند.
این تحقیق دو هدف عمده را دنبال می کند که عبارتند از
1- بررسی وجود یا عدم وجود محافظه کاری در میان شرکت های مورد آزمون و اندازهگیری میزان آن.
2- بررسی و شناسایی اثر محافظه کاری بر رابطه ارزشی اطلاعات حسابداری
- فرضیههای تحقیق
فرضیه عبارتست از حدس و گمان اندیشمندانه دربارهی ماهیت و چگونگی روابط بین پدیدهها، اشیا و متغیرها که محقق را در تشخیص نزدیکترین و محتملترین راه برای کشف مجهول کمک میکند(حافظنیا، 1387، ص 110)
فرضیه اول:
محافظهکاری که بر مبنای مدل باسو(1997) اندازهگیری می شود، در شرکتهای مورد بررسی وجود دارد.
فرضیه دوم:
محافظهکاری کمک می کند تا سود حسابداری رابطهی ارزشی بالاتری در تبیین بازده سهام داشته باشد.
- روش انجام تحقیق
1-6-1- جامعه آماری تحقیق
جامعه آماری عبارتست از کلیهی عناصر و افرادی که در یک مقیاس جغرافیایی(جهانی یا منطقهای) دارای یک یا چند صفت مشترک باشند(حافظ نیا، 1387، ص 119). جامعهی آماری این تحقیق کلیه شرکتهای پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار تهران می باشد که از سال 79 لغایت 87 در بورس فعال بودهاند. برای محاسبات تغییرات سود هر سهم، این دوره تا سال 78 گسترش یافت.
1-6-2- نمونه آماری تحقیق
نمونه آماری عبارتست از تعداد محدودی از آحاد جامعه آماری که بیان کننده ویژگیهای اصلی جامعه باشد(عادلآذر، 1383، ج1، ص 6)
نمونه تحقیق با توجه به جامعه آماری و در ابتدا با استفاده از روش نمونهگیری حذفی انتخاب شده است. به این صورت که شرکتهایی که دارای ویژگی مورد نظر بودند انتخاب و در صورت زیاد بودن تعداد آنها، با استفاده از نمونهگیری تصادفی تعدادی از آنها انتخاب شد. همچنین شرکتهایی که ویژگیهای زیر را نداشتند از نمونه آماری حذف شدند.
1- سال مالی شرکت منتهی به پایان اسفند باشد.
2- شرکتها تا قبل از اسفند 1378 در بورس پذیرفته شده باشند.
3- شرکتها نبایستی سال مالی خود را طی دوره مورد مطالعه تغییر داده باشند.
4- شرکت مربوط به واسطهگری مالی نباشد.
5- اطلاعات مورد نیاز آنها برای انجام این تحقیق در دسترس باشد.
1-6-3- قلمرو تحقیق
قلمرو موضوعی
در این تحقیق، میزان استفاده از رویههای حسابداری محافظهکارانه در شرکتها و تاثیر آن بر رابطه ارزشیِ اطلاعات حسابداری مورد بررسی قرار گرفت.
قلمرو زمانی
دوره زمانی تحقیق، 9 ساله و از سال 79 تا 87 می باشد.
قلمرو مکانی
قلمرو مکانی تحقیق، شرکتهای پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار تهران میباشد.
1-6-4- روش گردآوری دادهها
اطلاعات و دادههای مورد نیاز برای انجام این تحقیق بر حسب نوع آنها از منابع مختلفی گردآوری شده است. اطلاعات مربوط به ادبیات تحقیق و مباحث نظری از منابع کتابخانهای و پایگاههای علمی و مقالات خارجی و داخلی جمع آوری شده است. دادههای مورد نیاز برای انجام این تحقیق عموماً با استفاده از نرم افزار تدبیر پرداز، پایگاه اطلاع رسانی سازمان بورس اوراق بهادار تهران، صورت های مالی شرکت ها، گزارشهای منتشر شده توسط بورس و روزنامههای اقتصادی بدست آمده است.
1-6-5- متغیرهای تحقیق
1-6-5-1- متغر وابسته مربوط به مدل اول
سود هر سهم(EPSi,t) که برای همگن شدن بر قیمت هر سهم عادی در ابتدای سال مالی تقسیم شده است.
1-6-5-2- متغر وابسته مربوط به مدل دوم
بازده سهام(Reti,t) که برای محاسبه آن از بازده نه ماه آخر سال t و سه ماه اول سال t+1 استفاده شده است.
1-6-5-3- متغیرهای مستقل مربوط به مدل اول
بازده سهام(Reti,t) که برای محاسبه آن از بازده نه ماه آخر سال t و سه ماه اول سال t+1 استفاده شده است،
متغیر مصنوعی(دامی) (DTi;t) که اگر بازده شرکت i در سال t منفی باشد یک و در غیر اینصورت صفر خواهد بود و
متغیر مصنوعی ضربدر بازده سهام(Reti.t×DTi.t).
1-6-5-4- متغیرهای مستقل مربوط به مدل دوم
سود هر سهم(EPSi,t) که برای همگن شدن بر قیمت هر سهم عادی در ابتدای سال مالی تقسیم شده است و
